Cristina Temmink begeleidt transformatieve leerprocessen bij individuen, groepen, gemeenschappen, teams en organisaties. ‘Accompaniment’ noemt ze het: aan iemands zijde staan bij de herinrichting van een organisatie en de samenwerking, maar ook bij de persoonlijke transformatie die daarbij komt kijken. In zo’n proces moet je vanbinnen niet alleen vragen wat is ‘beter’, maar ook: hoe bepalen we wat ‘beter’ is? Naast trajecten bij verschillende organisaties is Cristina doorlopend betrokken bij Lekkernassûh, een lokaal Haags voedselinitiatief. Als zelforganiserend systeem waar iedereen op gelijke voet samenwerkt is het een voorbeeld van een ‘commons’, en een inspiratiebron voor Lenteland. Cristina vertelt over de ervaringen die ze in de loop van de jaren heeft geoogst, en laat ons ervan proeven.

Door Eliane Bakker

Wat is Lekkernassûh?
Lekkernassûh is een groep mensen die samen verse groentepakketten uit de regio verzorgt – geteeld zonder gif en kunstmest en in de volle grond. Lekkernassûh probeert ook zo min mogelijk verpakkingsmateriaal te gebruiken. De medewerkers (allemaal vrijwillig) zetten wekelijks zo’n 400 groentepakketten klaar. Als afnemer van een groentepakket betaal je €12,50, of je kunt via Timebank met 1,25 uur van je tijd betalen door mee te helpen in de organisatie. Cristina: “Het leuke is dat Timebankers elkaar leren kennen. Daardoor ontstaat er een gemeenschap, waar we een nieuwe taal en manier van denken leren, waardoor we ook andere vragen gaan stellen.”

Voor corona werd elke woensdagavond na de markt (in de Gymzaal op de Witte de Withstraat) ook een maaltijd georganiseerd waar iedereen kon aanschuiven. “Dan zaten de expats, de lokale activisten en buurtbewoners, (internationale) studenten en pensionados samen aan tafel. Dat leverde magische connecties op. Het fijne is dat Timebank ervoor zorgt dat iedereen kan meedoen: mensen met veel tijd en weinig geld en mensen met meer geld en weinig tijd.”

Steeds meer mensen haakten aan en gingen meehelpen om het groeiend aantal geïnteresseerden te bedienen. Al snel werd Lekkernassûh een initiatief van de gemeenschap voor de gemeenschap. In deze eerste fase van ‘organische groei’ gebeurde er veel. Mensen hadden een idee, namen initiatief en er was veel vrijheid en weinig coördinatie.

Cristina vertelt: “In het begin was er geen bewuste keuze voor zelforganisatie. Dat ontstond later, min of meer uit nood geboren, toen de snelle groei veel druk op de organisatie legde. Dit zorgde voor spanning en soms conflict. Daarom besloten we om aan de slag te gaan met zelforganisatie, geïnspireerd door holacratie. Het doel was om de structuur van de organisatie voor iedereen inzichtelijk te maken zodat we flexibel en transparant konden werken. Tijdens corona gingen we opeens van 300 naar 600 pakketten en dat bracht de zelforganisatie in een stroomversnelling.”

Holacratie
Holacratische organisaties werken met een organische structuur van ‘cirkels’ en rollen. Elke cirkel heeft een doelstelling die bijdraagt aan het hogere doel van de organisatie. In een cirkel zitten rollen; elke rol heeft ook weer een doel dat op haar beurt bijdraagt aan het doel van de cirkel. Per rol worden er verantwoordelijkheden gedefinieerd zodat iedereen weet wat je van die rol mag verwachten. Personen kunnen dan één of meerdere rollen vervullen.

Zo’n entiteit is ook weer werkzaam in- en verbonden aan een groter geheel. Dat grotere geheel is bij Lekkernassûh de stad Den Haag. De supercirkel heeft dus ook weer lijntjes met externe organisaties, contacten, projecten en ondernemers in Den Haag.

Omgaan met conflicten
“We werken rondom ‘spanningen’.” Een spanning is het verschil tussen wat de situatie nu is en wat het zou kunnen zijn. Dat kan een kans zijn (bv. initiatief voor een nieuwe cirkel) of een noodzaak (bv. werkdruk of conflict). Elke cirkel of rol die met de spanning te maken heeft, heeft inspraak in de kwestie. Als het jouw cirkel niet raakt, mag je aangeven dat je er toch iets over wilt zeggen. De inbrenger van de spanning mag dan kiezen om jouw reactie aan te horen of niet. “Dat werkt heel fijn, want zo blijven onze meetings kort, bondig en functioneel. Als je op deze manier met spanningen omgaat, kun je voorkomen dat het grote conflicten worden.” In extreme gevallen kan de bestuurscirkel ingeschakeld worden; deze ‘bestuurt’ niet in de traditionele zin van het woord, maar bewaakt het hogere doel van de organisatie en zorgt voor algeheel welzijn en gezondheid van de organisatie.

Cristina vertelt dat deze manier van organiseren een continu leerproces is. “Het is essentieel om een basishouding van vertrouwen te hebben: vertrouwen in en op elkaar en op dat het wel goed komt, dat we onszelf organiseren. Soms is er niemand voor een marktplek op de woensdag, maar uiteindelijk staat er bij openingstijd toch opeens iemand klaar. En ook als het soms ‘fout’ gaat, komen daar weer nieuwe mogelijkheden of lessen uit. Soms blijkt het achteraf zelfs een zegen. We ervaren het elke keer weer: organiseren is loslaten. Dit is in strijd met hoe we organiseren nu vaak benaderen: door strak houden, plannen en controleren.”

“Het is de kunst om als persoon 0 – de initiatiefnemer – het ‘besturen’ los te laten, te observeren en te zien wat er aanwezig is en wat er ‘wil gebeuren’. Dat werkt ook heel goed om een gemeenschap op te bouwen en de organisatie krachtig en robuust te maken.” Het blijkt dat als mensen vrijheid krijgen, ze gaan doen wat ze leuk en belangrijk vinden, en waar ze meestal nog goed in zijn ook.

Advies voor Lenteland
“Wees helder over de verschillende rollen van de medewerkers. Deze rollen kunnen groeien en zich ontwikkelen, maar zorg dat ze duidelijk zijn. Vraag ook wat er nodig is om je als medewerker of vrijwilliger gewaardeerd te voelen. Als iemand zich niet gewaardeerd voelt, dan is dat een spanning en moet je het kunnen bespreken.”

“Het ‘oogsten’ en delen van ervaringen is belangrijk. Iedereen is een ‘sensor’ in de organisatie en kan informatie en ideeën delen vanuit een uniek perspectief. Maak hier gebruik van! Kom regelmatig samen in de supercirkel om verhalen, ervaringen en perspectieven met elkaar te delen. Bijvoorbeeld onder het genot van een goede maaltijd. Samen eten verbindt en ontstaat ruimte voor mooie gesprekken. Hou een organisatiedagboek bij om leerprocessen vast te leggen en hierop te reflecteren.”

“De grondhouding bij Lekkernassûh is nieuwsgierigheid. Je kan het geheel beschrijven als een complex systeem van relaties. Net als bij een ecosysteem, kun je niet voorspellen wat er gaat gebeuren en wat dat dan weer in gang brengt. Het web van relaties is het belangrijkst, belangrijker nog dan de structuren. Een structuur op zichzelf leeft niet, het gaat erom wat er in de relaties gebeurt, dat zorgt voor leven. Als er iemand weggaat of een nieuw iemand binnenkomt schikt het web zich en zijn er weer allemaal nieuwe dingen mogelijk.”

Het team van Lenteland was erg onder de indruk van dit bottom-up model van zelfsturende organisatie. Dank Cristina, we laten ons inspireren en nemen je adviezen en de verhalen van Lekkernassûh ter harte!

www.lekkernassuh.org en hier vind je het LinkedIn-profiel van Cristina.