Een voedselbos is een landbouwsysteem met verschillende lagen van eetbare planten, zoals bomen, struiken, kruiden, en bodembedekkers, die samen een ecosysteem vormen. Het doel van een voedselbos is om voedselproductie te realiseren, gebaseerd op natuurlijke processen. Een voedselbos draagt tegelijkertijd bij aan biodiversiteit, bodemgezondheid, waterbeheer en klimaatadaptatie.
Hoe werkt een voedselbos?
In een voedselbos worden eetbare gewassen zo geplant dat ze elkaar ondersteunen, net zoals in een natuurlijk bos. De planten groeien op verschillende hoogtes (in zeven lagen), van hoge bomen tot lagere struiken en kruidachtige gewassen. Het systeem is zo ontworpen dat het zonder kunstmatige ‘inputs’, zoals meststoffen en pesticiden, kan functioneren. Het idee is dat de natuur zichzelf regelt: de ene plant biedt schaduw voor de andere, terwijl wortels de bodemstructuur verbeteren en de biodiversiteit toeneemt. Er ontstaat een grote variatie aan planten, schimmels en diersoorten (van insecten tot kleine zoogdieren) die samen een ecologische balans creëren.
Verschillende soorten voedselbossen
Er zijn veel verschillende soorten voedselbossen, zowel groot als klein. Je vindt ze Nederland en internationaal. Afhankelijk van de grond, locatie en omstandigheden kunnen ontwerp, plantenkeuze en beheer variëren. Er zijn grofweg twee hoofdstromingen te onderscheiden:
De eerste is de meest extensieve vorm, waar Wouter van Eck bekend om staat en wat hij eerder de ‘luie boer’ noemde. Deze meer extensieve vorm vertrouwt erop dat de natuur alles regelt. Door slimme keuzes van planten op de juiste plek en gebruik te maken van successie (het ecologische proces waarbij verschillende plantensoorten elkaar opvolgen), ontwikkelt zich na verloop van tijd een stabiel ecosysteem. Na de aanplant is er vrijwel geen werk meer, behalve het oogsten, en worden geen extra inputs zoals compost of mest gebruikt. Soms wordt er wel water gegeven bij de aanplant.
De tweede stroming pleit voor meer actief beheer. Geïnspireerd door de Engelse ‘forest gardening’ beweging, werd deze benadering in Nederland bekend mede door Martijn Aalbrecht. Hier wordt meer gesnoeid, gemulcht en worden natuurlijke inputs zoals compost, lavagruis of mycorrhiza korrels toegevoegd. Planten die in de weg staan mogen worden verwijderd, en er is ruimte voor vee om bij te dragen aan een gezonde bodem en natuurlijke processen.
Nutriënten in ‘onkruid’
De vrijere blik op beheer biedt ruimte voor natuurlijke manieren om planten te ondersteunen bij de groei en vruchtafzet. Bijvoorbeeld door eetbare gewassen te besproeien met gier van onkruiden uit de omgeving. Onderzoek van Marente Lokin (HAS) toont aan dat onkruiden rondom fruitbomen vaak de nutriënten bevatten die deze bomen missen. Een mengsel van deze onkruiden over de planten sproeien, kan een enorme boost geven.
Wat is het verschil met agroforestry?
Een voedselbos is een vorm van agroforestry, wat letterlijk ‘boslandbouw’ betekent. Naast voedselbossen zijn er verschillende andere agroforestry-systemen, zoals boomgaarden gecombineerd met lagere eetbare gewassen of struiken en voederhagen gecombineerd met kruidenrijk grasland. In agroforestry-systemen kunnen bomen, struiken en andere gewassen gecombineerd worden met akkerbouw (zoals groenteteelt, graanteelt of teelten voor bouwmaterialen), graslanden en vee. De mogelijkheden zijn eindeloos. Veel van deze systemen vereisen meer beheer dan de ‘extensieve’ voedselbossen en vaak hebben ze specifieke productiedoelen. Net als voedselbossen dragen deze systemen bij aan een betere bodemgezondheid, een verhoogde watercapaciteit van de bodem en meer biodiversiteit.
Kan een voedselbos commercieel rendabel zijn?
Voedselbossen kunnen verschillende soorten producten opleveren, zoals fruit, noten, bessen, kruiden en paddenstoelen, die vaak via korte ketens worden verkocht. Na ongeveer vijf tot tien jaar kan een goed opgezet voedselbos interessante oogsten genereren. Of voedselbossen commercieel rendabel zijn, hangt echter volledig af van de locatie, het ontwerp, de competentie en de drijfveren van de boerenondernemer die het beheert, evenals van de afzetkanalen in de omgeving. Jordy van Eijk, werkzaam bij de WUR en agroforestry adviseur bij Lenteland, zegt hierover: “In mijn overtuiging moet je ervoor zorgen dat je verschillende bedrijfstakken slim combineert.” Hier lees je meer over zijn visie daarop.
Op Lenteland boerderijen
Op Lenteland boerderijen werken we met verschillende agroforestry-systemen, zodat we optimaal kunnen inspelen op de mogelijkheden van de locatie. Door meerdere bedrijfstakken te combineren, zorgen we voor meer financiële zekerheid. Zo kan bijvoorbeeld de periode waarin bomen vruchten nodig hebben om te produceren, worden overbrugd door een tuinderij die de eerste jaren al veel oogst oplevert. Lees hier meer over agroforestry.
Wil je volgen hoe dit gaat in de praktijk? Dat kan via deze website, de nieuwsbrief en via Instagram, Facebook en Linkedin.
