‘Dieren kunnen de bodem echt wakker kussen.’

 

Je kunt de natuur een boost geven door het aanleggen van een grote diversiteit aan gewassen voor groente, fruit en noten, zoals we op de Lenteland boerderijen doen. Maar laten we niet vergeten dat ook dieren een belangrijke rol kunnen spelen bij het herstel van een agrarisch ecosysteem. Een interessante methode die hierbij wordt toegepast is ‘holistisch geplande begrazing’, ook wel ‘regeneratieve begrazing’ genoemd. Jaap Fris en Niels Moshagen van boerderij Erve Kiekebos hebben hun eerste jaar erop zitten met een stel koeien. Anne van Leeuwen van boerderij ’t Gagel laat 249 kippen door het landschap trekken voor bodemherstel. Hier lees je wat de ervaringen zijn.

 

Als een wilde kudde

Stel je voor dat een kudde grazers een klein stuk weiland intensief begraast voor een korte periode, en daarna wordt verplaatst naar een nieuw stuk weiland met vers gras. Dat is regeneratieve begrazing in een notendop. Het bootst het natuurlijke kuddegedrag na en creëert een kortdurende, maar intense impact op de bodem. Hierdoor ontstaat er organische mulch wat de bodemstructuur, waterhuishouding en CO2-opslag bevordert en ervoor zorgt dat planten beter wortelen.

Met koeien

Jaap: “Wij werken nu met 6 koeien, waarvan 3 kalfjes. Daarmee kan je al de natuurlijke impact van een kudde grazers imiteren. Door ze niet toegang te geven tot een heel perceel, maar tot een klein stukje en ze regelmatig te verplaatsen naar een nieuw stukje gras. Ze grazen, vertrappen en verspreiden hun eigen mest. Dat alles brengt organische stof in de bodem, wat de biologische activiteit van de bodem verhoogt.”

En dat zie je terug bij de planten. Graslanden die op deze manier begraasd worden zijn diverser waardoor ze meer bodemleven, insecten, vogels en wild aantrekken. De dieper wortelende planten zorgen ervoor dat de bodem het vocht beter kan vasthouden.

Observeren

Jaap: “Door goed te observeren, de groei te monitoren en rekening te houden met het weer en het seizoen, managen we de (kleine) kudde en verplaatsen we de koeien regelmatig. Het stuk waar ze zijn geweest krijgt voldoende rust om te herstellen. Die herstelperiodes zijn variabel, afhankelijk van de groeisnelheid van de planten.”

Dat is dan ook meteen het verschil met ‘geplande begrazing’, waarbij een kudde volgens een vast schema door verschillende gebieden wordt geleid. Er is een voortdurende afstemming van de boer met het land en de dieren. Hierdoor kan de boer snel reageren op lokale veranderingen zoals groei van gewassen, droogte en hoge grondwaterstanden.

Gezonde dieren

Jaap: “Met regeneratieve begrazing kunnen we 100% grasgevoerde runderen houden. We hebben dus minder aanvullend voer nodig. Ook kan het de gezondheid van de dieren verbeteren door verbeterde voedingswaarde in het gewas, minder stress, minder parasieten en natuurlijker gedrag. Hierin zitten de sleutels van het verdienmodel. Al kost het natuurlijk ook tijd om ze steeds te verplaatsen.”

 

Puzzelen

Jaap: “Het heeft ons even gekost om de puzzelstukjes te leggen. Hoe groot moeten de omheinde stukken zijn. Hoeveel haspels gebruiken we? Welke paaltjes en hoeveel? Hoe komen ze elke dag bij de vaste drinkbak? En hoe gaan we ze zo efficiënt mogelijk verplaatsen? Al die vragen hebben we een eerste keer moeten stellen. En soms de volgende dag nog een keer. Gelukkig kregen we hierbij goed advies van Sanne Beld.”

Kippen kunnen het ook

Anne en Ricardo lieten hun land in Malden (van Bodemzicht) ook al begrazen door kippen. Dat zijn ze straks ook weer van plan bij de nieuwe Lenteland boerderij ’t Gagel. Anne: “Het is fantastisch om te zien hoe de vegetatie reageert op de impact van ‘een kudde’ kippen. In Malden zagen we hele duidelijke verschillen met de plekken waar de kippen wel en niet waren geweest. Dieren kunnen de bodem echt wakker kussen.”

Bij holistisch geplande begrazing kijk je allereerst naar wat het gras (en andere planten) nodig hebben. Anne: “De vraag is hoe het gras weer tot zijn volle expressie kan komen. Blij gras heeft hele diepe wortels en kan helpen tegen verdichting, CO2 vasthouden en wateropslag in de grond verbeteren. Ook leidt het tot een grotere variatie in planten en bodemleven en daarmee tot meer veerkracht. En natuurlijk zijn de eieren veel lekkerder als kippen ook de hele dag vers gras en insecten eten. Ze eten zelfs af en toe een woelmuis.”

Kipmobielen

Anne: “We houden onze kippen in kipmobielen die we met de hand kunnen verplaatsen. Fun fact is dat de kipmobielen door kunstenaars zijn ontworpen en gebouwd. Het zijn eigenlijk rijdende kunstwerken. Maquettes van onze kipmobielen hebben zelfs als deel van een tentoonstelling de eerste prijs op de design triënnale in Milaan gewonnen. Evengoed zouden we toch wel wat zaken wijzigen aan de huidige mobielen. Je doet natuurlijk altijd nieuwe inzichten op met gebruik.”

“Nadeel is wel dat de kipmobielen lastig te combineren zijn met de vogelgriep wetgeving. Met de afschermplicht moeten we de plek waar de kippen scharrelen overdekken met een net. Dan zijn ze niet makkelijk te verplaatsen en wordt het opeens een heel gehannes. Het verplaatsen kost dan veel meer tijd, waardoor het lastig is om nog iets aan de eieren over te houden. Want we willen niet bezuinigen op de kwaliteit van leven van onze kippen. Het enige voordeel van de netten is wel dat de havik niet meer bij de kippen kan.”

Rondscharrelen

Anne ziet er enorm naar uit de kippen weer te zien rondscharrelen op ’t Gagel. “Ik hoop dat er ook weer een havik zal zijn. Niet alleen omdat ik een vogelaar ben, maar ook omdat een havik ons helpt als de fruitbomen hier volhangen met kersen. Dan is het voor de spreeuwen een stuk lastiger om mee te eten.”

 

Bekijk het zelf

Wil je een keer met eigen ogen zien hoe regeneratieve begrazing eruit ziet op deze Lenteland boerderijen? Je bent welkom voor een rondleiding. De boeren nemen je dan mee in allerlei onderdelen van hun boerderij. Voor een rondleiding op boerderij ‘t Gagel stuur je een berichtje naar: anne@gagel.nl. Voor een rondleiding bij Erve Kiekebos stuur je een berichtje naar: info@ervekiekebos.nl.

 

 

Foto credits: De foto van Anne met kip is gemaakt door Wijnanda Duits; de foto van de kipmobiel maquette is gemaakt door Nicole Marnati.