De nieuwe boeren van Erve Kiekebos

Het is zover, de selectie van de boeren voor Erve Kiekebos is afgerond. We zijn verheugd om wereldkundig te maken dat Jaap Fris en Niels Moshagen de eerste Nederlandse Lenteland-boeren worden! Jaap en Niels zijn ervaren ondernemers met een stevige staat van dienst in het opzetten van allerlei groene en sociale initiatieven. Ze hebben zich de afgelopen jaren helemaal gecommitteerd aan de regeneratieve landbouw en wij hebben onwijs veel zin in de samenwerking! Maak hieronder kennis met Jaap en Niels.

Door Rachelle Eerhart

Wat is jullie droom voor Erve Kiekebos?
Wij willen de regeneratieve gemeenschapsboerderij in al z’n glorie gaan neerzetten. Ecologie, maatschappij en economie komen samen op deze 18 hectare. Er komen allerlei soorten voedselproductie, van eenjarigen in de tuinderij tot bomen in het voedselbos. Het wordt heel divers! We gaan experimenteren en creëren ruimte voor mensen. We proberen zoveel mogelijk systemen met elkaar in balans te brengen zodat er win-win situaties ontstaan. Dat doen we niet alleen, maar samen met andere boeren, ondernemers en de gemeenschap. Tegelijkertijd is de droom ook om door wat wij hier gaan neerzetten een hoopvol perspectief te bieden voor alle problematiek die nu speelt in de wereld. We willen mensen inspireren!

Hoe ziet dat er straks praktisch uit op Erve Kiekebos?
We gaan op korte termijn de tuinderij opstarten. Mensen uit de buurt kunnen hier komende zomer al van proeven! Voor de inrichting van de rest van het land gaan we wel de tijd nemen. We willen de plek eerst goed leren kennen en tenminste vier seizoenen meemaken. In die tijd kunnen wij ook iedereen leren kennen en zelf een beetje aarden op de boerderij. We willen verder de stal verbouwen en er een plek van maken voor de gemeenschap en voor andere ondernemers die er bijvoorbeeld workshops kunnen organiseren of er een kantoorplek hebben. Er komt ook een landwinkel in waar we producten verkopen van ons land. Verder willen we graag mensen in het landschap gaan laten verblijven zodat ze dat echt kunnen ervaren. Voor wandelaars willen we een wandel-pluklint aanleggen waar ze fruit en bessen kunnen plukken. Ook gaan we allerlei activiteiten organiseren. En we zijn benieuwd naar alle ideeën die hier nog bij komen vanuit de gemeenschap de komende maanden en jaren!

Wat gaan jullie als eerste doen zodra het bekend is dat jullie de boeren worden?
We gaan kennismaken met de buurt, daar zien we heel erg naar uit! We willen met de buren over ons plan praten en horen wat zij ervan vinden en wat zij nog wensen voor deze plek. We willen ook heel graag praktisch aan de slag! Laten zien dat er iets gebeurt op de boerderij. Er is deze week een bult compost geleverd voor de tuinderij waarvan we een deel in mei zullen gaan aanleggen. En natuurlijk gaan we iedereen die dat wil uitnodigen om met ons de droom voor Erve Kiekebos iets van een veel grotere groep te maken!

Hoe is de droom om boer te worden voor jullie begonnen?
Voordat we compagnons werden in 2015 werkten we allebei in de wereld van de creatieve concepten en strategie & marketingadvies. Toen we een tijdje samen bezig waren kwamen we erachter dat we allebei iets positiefs wilden bijdragen aan de wereld, echt positieve impact wilden maken. Niet alleen maar geld verdienen en naast ons werk, als vrijwilliger, goede doelen steunen. Er volgde een periode van veel ideeën en plannen, maar gaandeweg ontstond er een focus op gezonde bodem en voedsel, op boer worden. Het is een essentieel onderdeel van ieders leven en sluit mooi aan bij onze wens om meer buiten te zijn en meer verbonden te zijn met de natuur. Er volgde een zoektocht die uiteindelijk heeft geleid naar Erve Kiekebos.

Willen jullie eens wat meer vertellen over die zoektocht?
De eerste jaren zetten we allerlei sociale en duurzame initiatieven op. Denk aan een ondernemersschool voor vluchtelingen, een uitrolbaar zonnetapijt voor kunstgrasvelden, een coworking community in Enschede en de Social Impact Days in Overijssel. Op een gegeven moment werd het teveel om al deze ballen in de lucht te houden. We hadden ondertussen ook allebei kinderen gekregen, dus er moesten keuzes gemaakt worden. Of gaan groeien als bedrijf met alles dat daarbij komt kijken, of focussen op één thema.

We kozen voor focus dus. Maar waarop dan? We dachten toen dat we behoefte hadden aan één thema, maar kwamen er al snel achter dat veel thema’s makkelijk te koppelen zijn als je ze verbindt aan een plek. We wilden buiten in de natuur zijn, met onze handen bezig zijn. En we bleken voedsel en bodem allebei belangrijke onderwerpen te vinden. Toen Jaap ook nog aan Niels vertelde dat hij net een moestuin toebedeeld had gekregen op dezelfde dag waarop Niels zich inschreef voor een cursus burgerboeren, werd het ineens heel duidelijk: de focus kwam te liggen op het vinden van een boerderij, we wilden boer worden!

Maar boer ben je niet zomaar. Hoe ging de zoektocht verder?
We zijn begonnen met de moestuin van Jaap die we de Moestuin van Mindt, de naam van ons bedrijf, doopten. Dit werd ons prototype. Op de moestuinvereniging waren we de nieuwelingen met de meest professionele aanpak. We hadden o.a. verhoogde compostbedden, geïnspireerd door Richard Perkins. We lazen heel veel boeken. We kregen reacties als: ‘Je bent nu je derde boek over de bodem aan het lezen, weet je er nou nog niet genoeg van?’ We kwamen erachter dat er heel veel informatie is. Daar houden wij van. De wereld van regeneratieve landbouw is veel verkennen, uitzoeken en experimenteren. We kunnen ons ei daarin kwijt. En we kunnen veel leren en actief doen. Een echte versneller in ons leerproces was de warme ontvangst in het netwerk van boeren en tuinders: Toekomstboeren, akkerbouwer Arjen van Buuren, een verschillende tuinders in de regio Arnhem, Wageningen en Zwolle. Het was geweldig!

De logische vervolgstap was om op zoek te gaan naar land om onze droom werkelijkheid te maken. Maar, we hebben geen familie met een boerderij en ook geen grote zak met geld. We liepen dus al snel tegen een muur op. Zelf grond kopen bleek echt geen optie. Toen zijn we ons gaan verdiepen in gemeenschapsvorming en commons. Het idee dat je als gemeenschap gezamenlijk eigenaarschap en beheer draagt over een stuk grond. We kwamen Damaris Matthijsen van Economy Transformers tegen en zijn haar cursus ‘Eigentijds Eigendom van Grond’ gaan volgen. Zij gaat nog een stap verder op het gebied van eigenaarschap en stelt dat grond geen onderdeel zou moeten zijn van het economische systeem, inclusief speculatie en waardevermeerdering. Het komt er gewoon op neer dat de huidige grondprijzen, de hoogste in de wereld, zo hoog zijn dat boeren niet goed voor hun bodem kunnen zorgen. Omdat ze daar het uiterste uit moeten halen om genoeg te verdienen. Daarom moeten we niet wijzen naar de boer, maar vooral ook naar onszelf kijken. Wij organiseren dit namelijk samen op deze manier.

Jullie werken aan de hand van een aantal principes, welke zijn dat?
Dat klopt, we hebben gaandeweg een aantal principes ontwikkeld voor hoe we werken:

Onze initiatieven moeten duurzaam zijn in de tijd. Ze zullen minimaal moeten blijven bestaan zolang het probleem bestaat.
We willen zelf onze handen vuil maken. We willen snappen hoe het werkt, zelf meedoen. Zelf prototypes maken.
We gedijen in omgevingen waar het meeste nog niet bekend is. De kunst van het niet weten. Geen dogma’s: we willen experimenteren, testen en valideren.
We zoeken altijd naar samenwerking en verbinding.
We denken vanuit de ander: wat is er hier nodig?

Hoe vonden jullie uiteindelijk jullie boerderij?
We kwamen erachter dat Ricardo en Anne bezig waren met het plan voor Bodemzicht en daar een locatie bij gingen zoeken. Wij dachten: wij gaan ook gewoon een plan schrijven en dat gaan we uitdelen en dan zien we wel wat er gebeurt. In 2020 kwam dat plan op het juiste moment op de juiste plek terecht. Wij waren de oplossing voor een probleem in de ontwikkeling van een stuk buitengebied van Zwolle. Maar na een tijdje bleek ook dat de snelheid van de processen daar niet aansloot bij onze wens zo snel mogelijk te beginnen. Toen uiteindelijk een mogelijke verhuizing naar Zwolle in het najaar van 2021 niet doorging, bedachten we dat het slim was meerdere ijzers in het vuur te leggen.

We waren erg blij toen het bericht langskwam dat Lenteland op zoek was naar boeren voor Erve Kiekebos. De filosofie van Lenteland spreekt ons enorm aan. Regeneratieve landbouw én de gemeenschap daar op allerlei manieren bij betrekken. De zoektocht van het praktisch zoeken naar oplossingen voor dingen die we nu nog niet weten past bij ons. Dat gaan we doen: ondernemen, mensen eraan verbinden, en samen uitzoeken hoe we dat doen.

En zo komt nu alles bij elkaar: Wat we deden had altijd met communities te maken die gezamenlijk verantwoordelijk waren voor een doel. Dat kunnen we nu gaan verbinden met de droom om meer met natuur en voedsel bezig te zijn.

Nog even terug naar Erve Kiekebos. Hebben jullie iets met deze regio?
Niels is opgegroeid in Duiven en zijn ouders zijn later naar Halle in de Achterhoek verhuist. Hij studeerde in Enschede en woonde daar tot hij in 2018 naar Arnhem verhuisde. Zijn vriendin komt uit Lochem. Jaap komt uit de regio Rotterdam en hij is eigenlijk de enige van het gezin die naar het oosten getrokken is. Hij woonde 13 jaar in Zwolle, verhuisde in 2015 voor de liefde naar Dieren en woont nu al een tijdje in Arnhem. Niels komt hier dus min of meer vandaan, Jaap is import maar kent de regio wel goed. ‘We bijten ons echt vast in een regio, we zoeken altijd naar samenwerking en verbinding. We willen echt een positieve rol in de gemeenschap en in deze omgeving spelen.’

Kunnen jullie iets vertellen over samenwerkingen die in de pijplijn zitten?
We werken samen met Ties en Jonathan van stichting In Goede Aarde , zij doen onderzoek naar de levende bodem. Ze vertalen het Soil Food Web van Eilane Ingham naar de Nederlandse situatie. Ze willen levende compost gaan maken. Levende compost? Alle compost die we nu in Nederland maken is dood organisch materiaal. Als de compost vol zit met levende micro-organismen kan je de bodem pas echt een kickstart geven! Stichting In Goede Aarde helpt boeren met bodemonderzoek en advies, maar wil ook een compost-productiebedrijf starten dat in regio’s overal in het land productieplekken heeft. Ze willen dat voor de regio Zutphen/Apeldoorn/Deventer bij ons gaan doen. Als een van de eerste acties op de boerderij gaan we licht ploegen om kruidenrijk grasland in te zaaien dat zij voor hun compost kunnen gebruiken. Daar maken ze thee van, die gaat op het land om het bodemleven te activeren.

Jullie zeggen dat jullie veel mensen naar de boerderij willen trekken. Ligt Erve Kiekebos daar niet te afgelegen voor?
We willen dat wel echt gaan proberen! We gaan experimenteren met een zelfoogsttuin. Je kan ook een groentepakket nemen, maar zelfoogst wordt dus ook echt een optie. Dat is een experiment voor ons, een van de eerste dingen die we willen testen. Als blijkt dat het niet werkt, gaan we opnieuw koers bepalen. We willen zoveel mogelijk mensen op de boerderij dit seizoen. We heten mensen van harte welkom om kennis te komen maken en kennis te nemen van onze plannen. We zijn benieuwd naar de ideeën van mensen voor deze plek!

Komt er een publiekstrekker waarvoor mensen bereid zijn wat verder te reizen?
Onze programmering op de boerderij zal wellicht mensen van verder aantrekken, bijvoorbeeld als we diners met chefs uit de buurt organiseren. Maar de hoofdactiviteit is wel echt agrarisch. Wat er verder naast komt dat gaan we nog wel zien. Dat hangt ook af van de behoeften van de gemeenschap. Het wordt een gemeenschapsboerderij, dus mensen mogen dan ook gewoon meedenken. Dat is onze eerste focus: het krachtig neerzetten van een regeneratieve gemeenschapsboerderij. We willen niet de easy way out kiezen en allerlei lucratieve nevenactiviteiten opzetten. We willen boer zijn. Wellicht dat andere ondernemers op het erf van Erve Kiekebos de nevenactiviteiten gaan opzetten, maar wij worden boer.

Dank voor het delen van het verhaal over jullie zoektocht! Wanneer gaan we het vieren?
Dit jaar willen we met zo veel mogelijk betrokkenen het begin van de zomer vieren. Dat wordt de start van het nieuwe Erve Kiekebos. Rond de langste dag van het jaar gaan we een goed feest organiseren waar iedereen kennis kan komen maken met ons en met de boerderij!

Wil je na deze longread (nog!) meer weten over de ontdekkingstocht van Jaap en Niels? Ze schreven de afgelopen jaren een aantal artikelen en maakten een podcast, Aardemakers.